In de uitleg rondom de verkiezingen en het politieke stelsel is de Grondwet al enkele keren genoemd. De Grondwet wordt verder uitgewerkt in veel andere wetten en reglementen. Zo is in het voorgaande ook al verwezen naar de Kieswet, het Reglement van Orde van de Ministerraad, en de Gemeente Wet, maar er zijn nog tal van andere reglementen en wetten waar de Grondwet nadere invulling in krijgt.
Wat is nu de precieze rol van de Grondwet en hoe verhoudt deze zich tot Tweede Kamerverkiezingen?
De Grondwet legt de basis voor het democratisch rechtsstatelijke systeem in Nederland. Dat wil zeggen dat hoewel Nederland een democratie is, de beperking van de macht aan wetten is gesteld om zo een al te machtige overheid te voorkomen. Kenmerken van de democratie (oftewel ‘volksheerschappij’) zijn vrije verkiezingen, een volksvertegenwoordiging als medewetgever en een democratisch gelegitimeerde uitvoerende macht. Een rechtsstaat voldoet aan een legitimiteitsbeginsel, een machtenscheiding, toezicht door een onafhankelijke rechter, en grondrechten. Deze laatstgenoemde rechten vormen de inhoudelijke grens van waar overheidsingrijpen betrekking op kan en mag hebben.
Zo kan het voorkomen dat democratische wensen, wat de meerderheid van de bevolking wil, op gespannen voet staan met de rechtsstatelijke principes, zoals bescherming van minderheidsrechten als grondrecht. Belangrijk is dat de Grondwet als basis voor grenzen aan overheidsoptreden ook veranderd kan worden, net zoals andere wetten kunnen worden aangepast. Een wetswijziging kan echter pas als het wetsvoorstel wordt aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer – en in die volgorde.
Dat de grondwet ook aangepast kan worden, betekent dat er in principe geen grens staat aan die doorgevoerde veranderingen. Omdat deze veranderingen wel verregaande gevolgen kunnen hebben, zijn er extra voorwaarden waaraan een grondwetswijziging aan moet voldoen. Deze staan genoteerd in een eigen, en tevens laatste, hoofdstuk in de Grondwet.
Een van de belangrijkste verschillen met een andere wetswijziging is dat voor een aanpassing aan de Grondwet het noodzakelijk is om na het aannemen van het wetsvoorstel van de Tweede en Eerste Kamer er opnieuw Tweede Kamerverkiezingen moeten worden gehouden. Daarna moet de wet nogmaals – maar dan zonder dat de Tweede Kamerleden een amenderingsrecht toekomt- worden aangenomen door zowel de Tweede als Eerste Kamer. Zodoende kunnen verkiezingen van groot belang zijn voor de Grondwetsherzieningen. Daarmee heeft de stemgerechtigde burger invloed op Grondwetsherzieningen en wordt de drempel voor aanpassingen verhoogd.
Om niet te vaak naar de stembus te hoeven, worden deze wijzigingen dan ook vaak meegenomen met de toch al geplande Tweede Kamerverkiezingen.
#meerweten?
Kijk op www.parlement.com of www.denederlandsegrondwet.nl voor meer informatie. Ook vind je op wetten.overheid.nl alle wetten en reglementen. Heb je vragen, dan kun je ze ook naar de redactie sturen en zoeken wij het voor je uit.