De werkdomeinen en normen en waarden van de EU hangen nauw samen met de ontstaansgeschiedenis van de EU. Na de Tweede Wereldoorlog werd gekeken naar manieren om op effectieve wijze de vrede te bewaken. Daarin stond één gedachte centraal: welvaart.
Dit is terug te brengen tot een simpele redenering: om oorlog te voeren zijn wapens nodig. Om wapens te maken zijn kool en staal nodig. Indien er toezicht is op kolen en staal en de productie van kolen en staal uit elkaar getrokken worden, dan wordt het fysiek onmogelijk om wapens te produceren zonder dat andere landen daarvan op de hoogte zijn. Het streven naar vrede door een economische samenwerking kwam dan ook tot uiting in de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1951. Deze voorloper van de huidige EU werd gevormd door zes landen: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, en Nederland.
Over de jaren heen werd de gemeenschap uitgebreid met nieuwe lidstaten, en de werkingssfeer opgerekt. Wie economische samenwerking wil met een centrale markt, zal immers ook de grenzen moeten openstellen (vrij verkeer). En zonder grenzen is het van belang dat burgers overal beschermd worden onder dezelfde rechten, en dat dezelfde ‘buitengrenzen’ – grenzen aan de buitenranden van Europa – hetzelfde beschermd worden. Daarmee ontstaat ook een vraag naar meer justitiële en technologische samenwerking, et cetera.
Inmiddels is het werkingsdomein van de Europese Unie dus uitgebreider. Lidstaten die zich bij de EU aanmelden, stemmen in met de status die de EU heeft op bepaalde domeinen (exclusieve bevoegdheden van de EU, zie ook Wat is de exclusieve bevoegdheid van de EU?) die daarmee leidend worden voor nationale wetgevingen. Tegenstanders van de uitbreiding van EU-bevoegdheden beroepen zich er dan ook op dat de EU nu meer bevoegdheden naar zich toetrekt dan haar oorspronkelijk toekwamen, en dat als eenmaal wordt besloten dat iets onder een EU-bevoegdheid valt, lidstaten verplicht zijn hier gehoor aan te geven.
Klik hier voor een tijdlijn van de EU
Europese Gemeenschappen (1951-1993):
- De basis voor de EU werd gelegd met de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1951 door zes landen: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. Het doel was om controle te hebben over kolen- en staalproductie om een nieuwe oorlog tussen deze landen te voorkomen.
- In 1957 werden de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) opgericht door het Verdrag van Rome. Dit legde de basis voor de gemeenschappelijke markt en economische integratie.
- In de jaren daarna groeiden deze gemeenschappen en werden zij geleidelijk samengevoegd tot wat bekend werd als de Europese Gemeenschappen.
Verdragen van Maastricht (1993):
- In 1993 traden de Verdragen van Maastricht in werking, die de weg openden naar verdere integratie en de oprichting van de Europese Unie.
- De EU omvatte naast de bestaande Europese Gemeenschappen ook nieuwe beleidsterreinen, zoals buitenland- en veiligheidsbeleid, justitie en binnenlandse zaken.
Uitbreiding en verdieping (1993-2009):
- De EU groeide gestaag door verschillende uitbreidingsrondes, waarbij veel landen uit Oost- en Centraal-Europa toetraden na de val van het communisme.
- Verdere integratie vond plaats met de invoering van de euro als gemeenschappelijke munteenheid in 2002.
Verdrag van Lissabon (2009):
- Het Verdrag van Lissabon verving eerdere verdragen en bracht institutionele hervormingen met zich mee om de EU effectiever en democratischer te maken.
- Het verdrag versterkte de rol van het Europees Parlement en introduceerde de functie van een permanente voorzitter van de Europese Raad.
Huidige ontwikkelingen:
- De EU blijft zich aanpassen aan nieuwe uitdagingen, zoals de Brexit, de migratiecrisis, de klimaatverandering en de economische integratie van nieuwe lidstaten.
- Het is een belangrijke speler op het wereldtoneel geworden, met grote invloed op gebieden zoals handel, milieu, en mensenrechten.
Al met al heeft de EU zich ontwikkeld van een regionaal economisch samenwerkingsverband tot een politieke unie die een breed scala aan beleidsgebieden omvat.